ارتز و پروتز: ابزار کمک به بیماران در روند بهبودی و فعالیت روزانه

ارتوز به وسیله‌ای گفته می‌شود که از اعضای بدن محافظت می‌کند، به تطبیق آنها می‌پردازد، به بهبود عملکرد آنها و اصلاح ناهنجاری‌های اعضای بدن کمک می‌کند و از عملکرد نامناسب آنها جلوگیری می‌کند. اکثر ارتوزها مانند ارتوز ستون فقرات یا ارتوز زیر زانو دور موضع مورد نظر قرار می‌گیرند و به بهبود عملکرد آن کمک می‌کنند. ارتوز پا یک وسیله بی نظیر است که هدف از طراحی و کاربرد آن بهبود حرکات پا است و بیمار می‌تواند به کمک آن به راحتی راه برود. ارتوز پا یا ارتوز پا و مچ پا زمانی اثرگذاری بالایی دارد که به همراه یک کفش مناسب مورد استفاده قرار بگیرد.

ارتوزهای از پیش ساخته در مقابل ارتوزهای سفارشی

 ارتوز پا یا ارتوز مچ پا و کف پا به عنوان وسیله‌ای برای جبران نقص عضو و بهبود عملکرد طبیعی آن قسمت طراحی می‌شود. از آنجایی که این نوع ارتوز درون کفش قرار میگیرد به غیر از بیمار کسی دیگری از وجود آن مطلع نخواهد شد. به طور کلی ارتوزهای پا به دو دسته تقسیم می‌شوند که عبارتند از ارتوزهای از پیش ساخته و ارتوزهای سفارشی. ارتوزهای از پیش ساخته در تعداد بالا تولید می‌شوند و به راحتی در داروخانه‌ها، کفش فروشی‌ها، مراکز عرضه محصولات پزشکی و فروشگاه محصولات ورزشی در دسترس قرار دارند. ارتوزهای سفارشی که بر اساس شرایط بیمار طراحی می‌شوند معمولاً با هدف رفع مشکلات بیمار ساخته می‌شوند و توسط پزشک و برای بهبود مشکلات خاص بیمار تجویز می‌گردند. همه افراد می‌توانند به راحتی ارتوزهای از پیش ساخته شده را در بازار تهیه کنند زیرا خرید آنها نیازی به نسخه و سفارش پزشک ندارد و فرد خریدار تصمیم می‌گیرد که از چه زمانی، در چه مکانی و تا چه مدت از این محصولات استفاده کند. در عوض ارتوزهای سفارشی پا یا ارتوزهای مچ و کف پا با هدف بهبود عملکرد پا و با یک هدف خاص طراحی شده‌اند. ارتوزهای سفارشی پا و ارتوزهای مچ و کف پا با تعداد و حجم بالا و با ویژگی‌هایی که متناسب با پای بیمار است طراحی می‌شوند یا آنکه به طور ویژه فقط برای یک فرد و بر اساس قالب پای او ساخته می‌شوند. این دو نوع ارتوز فقط برای یک بیمار عملکرد مناسبی دارند زیرا بر اساس شرایط او ساخته شده‌اند.

 اهداف درمانی ارتوزها چیست؟

 ممکن است در حالی که بیمار سعی میکند به ارتوز خود عادت کند فاصله زیادی با اهداف و خواسته‌های خود داشته باشد. برخی از افراد نگران هستند که نتوانند به طور دائمی از ارتوز استفاده کنند و برخی دیگر نگران بهبود کیفیت زندگی خود هستند. هنگامی‌که بیمار از ارتوز استفاده می‌کند بهتر است در خصوص اهداف و انتظارات خود با تیم پزشکی صحبت نماید. متخصص ساخت و طراحی ارتوز و سایر اعضای تیم پزشکی نهایت سعی خود را می‌کنند که یک ارتوز مناسب را برای بیمار بسازند که بتواند اهداف او را پوشش دهد.

 برنامه ریزی برای پیشرفت

 بهتر است بیمار در ابتدا اهداف بلند مدت خود را تعیین کند تا بتواند آنها را به چندین هدف قابل مدیریت کوتاه مدت تبدیل نماید. بنابراین بهترین کار این است که اهداف بلند مدت خود را به چند هدف کوتاه مدت تقسیم کند تا بتواند به تدریج به اهداف خود دست پیدا کند. هنگامی‌که بیمار تلاش می‌کند به ادامه زندگی با ارتوز ادامه دهد کامل کردن مسیر بهبود و پیشرفت برای او رضایت بخش خواهد بود. برخی از بیماران ترجیح می‌دهند فهرستی از اهداف خود را تعیین کنند و مسیر مشخصی را برای رسیدن به هدف خود در پیش بگیرند. این کار به آنها کمک می‌کند بتوانند نقاط قوت و ضعف خود را شناسایی کنند و به این نتیجه برسند که آیا لازم است برای دستیابی به اهداف خود از دیگران کمک بگیرند و طرح خود را تغییر دهند یا خیر.

 اهداف بلند مدت

 بیمارانی که با هدف جلوگیری از بروز بدشکلی یک عضو یا بهبود شکستگی شدید آن از ارتوز استفاده می‌کنند باید توسط پزشک ارزیابی شوند تا پزشک از میزان پیشرفت آنها در رسیدن به اهداف بلند مدت اطمینان حاصل کند. به طور کلی باید بهبود مشکل بیمار در رأس فهرست اهداف بلند مدت قرار بگیرد تا  به تدریج عملکرد عضو مورد نظر بهبود یابد. به عنوان مثال اعضای تیم پزشکی به خوبی می‌دانند که هدف از درمان در کودکان مبتلا به فلج مغزی داشتن ثبات در هنگام راه رفتن است. اما هنگامی‌که بیمار نتیجه مورد انتظار از استفاده از ارتوز را مشخص میکند و اهداف بلند مدت خود را تعیین می‌نماید می‌تواند به تدریج به انتظارات خود دست پیدا کند. به طور کلی هدف اصلی و بلند مدت در استفاده از ارتروز زیر زانو کاهش میزان درد در طول روز و کاهش فشار از مفاصل دچار ارتروز است. گاهی اوقات ممکن است در شرایطی مانند دیدن نوه‌ها یا اعضای دوست داشتنی خانواده قدم زدن در اطراف، بیمار هیچ چگونه دردی را احساس نکند. بیمارانی که از ارتوز استفاده می‌کنند باید سعی کنند سبک زندگی و اهداف خود را برای متخصص طراحی ارتوز توصیف کنند.

 اهداف کوتاه مدت

 معمولاً بیماران مایل هستند که با استفاده از ارتوز کیفیت زندگی خود را بهبود ببخشند. اهداف کوتاه مدت به طراحی ساخت و استفاده از یک یا چند ارتوز و نحوه استفاده و مراقبت صحیح از آنها مرتبط است. قدم بعدی این است که بیمار اهداف بلند مدت خود را به اهداف قابل مدیریت تبدیل کند. به عنوان مثال اگر بهبود عملکرد دست جزو اهداف بلند مدت محسوب می‌شود بهتر است بیمار این هدف را به چند مهارت مختلف قابل مدیریت تبدیل کند تا به تدریج بتواند از دست و ارتوز خود استفاده کند. به عنوان مثال بیمار می‌تواند این هدف را به اهداف کوچک مانند شستن موها، استفاده از قاشق و استفاده از کامپیوتر تبدیل کند. هریک از این موارد در زمره اهداف کوتاه مدت قرار دارند که می‌توانند به بیمار برای رسیدن به هدف اصلی کمک کنند. به عنوان مثال افرادی که از ارتوز کف پا و مچ پا استفاده می‌کنند باید یک هدف کوتاه مدت را برای خود تعیین کنند تا بتوانند نسبت به قبل مدت بیشتری راه بروند.

 کمک گرفتن از پزشک در خصوص استفاده از ارتوز

پیروی کردن از دستورات پزشک در خصوص نحوه استفاده و مراقبت از ارتوز اهمیت بسیار زیادی دارد. اعضای تیم پزشکی به بیمار کمک می‌کنند بتواند به اهداف بلند مدت و کوتاه مدت خود دست یابد.

 تعیین جهت ارتوز

باید در طراحی و ساخت ارتوز به مواردی از قبیل مرکز جاذبه و بهبود تحمل وزن بدن و انتقال آن به دو طرف ارتوز توجه کرد. روش‌ها و تمرینات بسیار زیادی وجود دارد که میتوانند فرایند توانبخشی را تسهیل کنند. این تمرینات به شرح زیر میباشند.

انتقال وزن به دو طرف ارتوز

برای انجام این تمرین باید بیمار برای راه رفتن بین میله‌ها از دست‌های خود استفاده کند و وزن خود را از عضو سالم به عضوی که دارای ارتوز است منتقل کند. میتوان این حرکت را به آرامی انجام داد تا در نهایت زمینه انجام حرکات کامل بدن فراهم شود. قرار دادن یک ترازو زیر پاها میتواند میزان انتقال وزن به ارتوز را تعیین کند. به تدریج بیمار میتواند به جای استفاده از دو دست از یک دست خود کمک بگیرد.

انتقال وزن به جلو و عقب

انتقال وزن به جلو و عقب میتواند به حفظ تعادل و تعیین جهت وزن بدن کمک کند. این تمرین نیز مانند تمرین قبل انجام میشود با این تفاوت که وزن بدن به سمت جلو و عقب هدایت میشود. بیمار میتواند این حرکات را به آرامی انجام دهد و به تدریج پیشرفت کند. به مرور زمان بیمار میتواند کمتر از دست‌های خود برای راه رفتن کمک بگیرد که این امر نشان دهنده پیشرفت او است.

گام بلند برداشتن

گام بلند برداشتن با پای سالم میتواند به تدریج به بهبود راه رفتن بیمار کمک کند. بیمار میتواند به کمک هر دو دست گام‌های بلندتری بردارد. در صورتی که بیمار بتواند ارتفاع گام‌های خود را افزایش دهد و کمتر از دستش برای کمک گرفتن استفاده کند می‌توان گفت که پیشرفت کرده است. به تدریج و با بهبود توانایی بیمار برای راه رفتن با عادت کردن به ارتوز، نحوه گام برداشتن او بهبود خواهد یافت و می‌تواند با کنترل بیشتری راه برود.

 استفاده از برد تعادل

می‌توان از برد تعادل برای حفظ تعادل و افزایش توانایی تحمل وزن بدن در هنگام انتقال وزن به سمت جلو و عقب و طرفین استفاده کرد. همچنین می‌توان در هنگام راه رفتن بین میله‌های مخصوص راه رفتن از این وسیله استفاده کرد.

 گرفتن و پرتاب کردن

 برای انجام این تمرین باید بیمار بین میله‌های مخصوص قرار بگیرد و به کمک پزشک فرایند پرتاب و گرفتن را آغاز نماید. این تمرین به بیمار کمک می‌کند بتواند وزن بدن خود را به پاهایش منتقل کند و به نقاط خارج از محدوده حمایتی میله‌ها دسترسی داشته باشد. بیمار می‌تواند برای انجام این تمرین پای سالم خود را روی بالش قرار دهد و به تدریج پیشرفت کند.

 گام برداشتن از روی موانع

بیمار می‌تواند تحت نظارت پزشک به کمک پای سالم خود از روی موانع گام بردارد. این کار به ارتوز برای تحمل وزن بدن کمک خواهد کرد.

 فوتبال

بیمار باید سعی کند روی ارتوز خود بایستد و با کمک گرفتن از دست‌هایش یا بدون کمک از آنها و با استفاده از پای سالم خود به توپ ضربه بزند تا وزن بدنش به ارتوز منتقل شود.

 جهش به صورت ناگهانی

 برای انجام این تمرین بیمار باید سعی کند از دست‌هایش به عنوان محافظ استفاده کند و یک پایش را در جهت جلو و عقب به حرکت در بیاورد. بیمار باید این حرکت را با ارتوز و پای سالم خود انجام دهد. بیمار می‌تواند این حرکت را با سرعت بیشتری انجام دهد تا توانایی او برای تحمل وزن بدن و حفظ تعادل افزایش یابد.

 ایستادن روی یک پا

تمرین کردن و ایستادن و حفظ تعادل روی یک پا می‌تواند به بهبود تعادل بدن کمک کند. بیمار می‌تواند این تمرین را در شرایط مختلف و با کمک گرفتن از دست‌ها به عنوان محافظ و بدون کمک از آنها انجام دهد.